اسید سیتریک یا جوهر لیمو، مشهورترین اسید آلی دنیاست؛ ترکیبی بی‌رنگ و بی‌بو که در آب پرتقال تا چرخۀ متابولیسم سلول‌های بدنمان حضور دارد. هر جا صحبت از طعم ترشِ تمیز، کنترل pH، پایداری رنگ یا حتی شست‌وشوی رسوبات آهکی باشد، ردپای این تری‌کربوکسیلیک اسید دیده میشود. امروز، بخش بزرگی از دو میلیون تن تولید سالانۀ آن در جهان نه از لیمو بلکه از تخمیر قند توسط قارچ Aspergillus niger، راهی صنایع نوشیدنی، دارو، شوینده و صدها کاربرد دیگر میشود. در ادامه، زیر و بم اسید سیتریک خشک (آنهیدروس) و اسید سیتریک آبدار (مونوهیدرات)، روش‌های تولید، مزایا، نحوۀ انتخاب بهترین محصول و آخرین قیمت اسید سیتریک در جهان و داخل ایران را مرور می‌کنیم تا تولیدکنندگان، کارخانه‌داران و مدیران خرید آن‌ها بتوانند بهترین تصمیم را برای خرید اسید سیتریک موردنیاز خطوط تولید خود بگیرند. با ما همراه باشید.
اسید سیتریک چیست؟
اسید سیتریک با فرمول تجربی C₆H₈O₇ یک اسید ضعیف سه‌عاملی است که نخستین بار در سال ۱۷۸۴ از آب لیمو گرفته شد؛ اما امروز می‌دانیم که نقش این اسید در چرخۀ کربس به‌عنوان واسطۀ متابولیک باعث میشود که در تمام موجودات هوازی یافت شود. امروزه بیش‌از ۹۰ درصد تولید صنعتی اسید سیتریک خشک و اسید سیتریک آبدار از تخمیر قند یا نشاسته با قارچ A. niger حاصل میشود؛ که محلول رقیق حاصل از این تخمیر با کلسیم هیدروکسید واکنش داده میشود تا کلسیم سیترات از درون آن رسوب کند و سپس پساز واکنش با اسید سولفوریک به سیتریک اسید خالص تبدیل میشود.
انواع اسید سیتریک
کریستال‌گیری از محلول گرم (همام محلول رقیقی که در بالا گفتیم)، اسید سیتریک خشک (آنهیدروس) به دست میدهد؛ درحالیکه بلورسازی در دمای زیر ۳۶ درجه سانتی‌گراد منجر به تولید اسید سیتریک آبدار (مونوهیدرات) میشود. هنگام گرم‌کردن تا حدود ۷۸ درجه سانتی‌گراد، اسید سیتریک مونوهیدرات آبِ تبلورش را از دست میدهد و به فرم خشک تبدیل میشود. اختلاف ساختاری این دو نوع اسید سیتریک از نظر رطوبت همین‌قدر ساده است؛ اما تأثیر قابل‌توجهی بر دانسیته، حلالیت و رفتار فرایندی این دو گرید دارد.
خواص فیزیکی و شیمیایی و ویژگی‌های اسید سیتریک خشک و آبدار
پیش‌از انتخاب بین اسید سیتریک خشک و اسید سیتریک آبدار، دانستن مشخصات فنی آن‌ها ضروری است. جدول زیر داده‌های استاندارد FCC/USP را خلاصه می‌کند:
ویژگی | اسید سیتریک خشک (آنهیدروس) | اسید سیتریک آبدار (مونوهیدرات) |
فرمول شیمیایی | C₆H₈O₇ | C₆H₈O₇·H₂O |
وزن مولکولی (g mol⁻¹) | 192.12 | 210.14 |
ظاهر | پودر یا کریستال سفید، بی‌بو | کریستال سوزنی سفید، بی‌بو |
دانسیته (g cm⁻³, 20 درجه سانتی‌گراد) | 1.665 | 1.54 |
نقطۀ ذوب (درجه سانتی‌گراد) | ۱۵۶ (تجزیه از ۱۷۵) | تبدیل به فرم خشک در ۷۸ درجه، سپس ذوب در دمای ۱۵۳–۱۵۶ |
حلالیت در آب (g/100 ml, 20 درجه سانتی‌گراد) | 146 | 175 |
pKa₁ / pKa₂ / pKa₃ | 3.13 / 4.76 / 6.40 |
|
pH محلول ۱ درصد | حدود 2.3 | حدود 2.2 |
ماندگاری در ظرف دربسته | حداقل ۳ سال | ۲ سال (حساس‌تر به رطوبت) |
فرمول شیمیایی اسید سیتریک
ساختار این ترکیب شامل یک اسکلت سه‌کربنه با سه گروه کربوکسیلیک و یک گروه هیدروکسی است:
HOOC–CH₂–C(OH)(COOH)–CH₂–COOH
ماهیت سه‌بازی اسید سیتریک باعث میشود در محدودۀ وسیع pH نقش بافر داشته باشد و با فلزات دو و سه‌ظرفیتی کمپلکس‌های قوی (سیترات‌ها) تشکیل دهد؛ ویژگی که در کنترل سختی آب و پایدارسازی امولسیون‌ها کاربرد گسترده دارد.
کاربردهای سیتریک اسید در صنایع
جایگاه سیتریک اسید از آشپزخانه های خانگی تا صنایع هوافضا گسترده است. در صنایع غذایی به‌عنوان طعم‌دهندۀ ترش، تنظیم‌کنندۀ اسیدیته، نگهدارندۀ طبیعی و عامل جلوگیری از تیره‌شدن آنزیمی میوه‌ها استفاده میشود. بیش‌از نیمی از تولید جهانی اسید سیتریک وارد نوشابه‌های گازدار، آب‌میوه، آب نبات و سس‌های میوه میشود. در لبنیات، سیترات کلسیم حاصل از واکنش با شیر، پایداری پروتئین را بالا می‌برد و با کاهش pH از رشد بوتولینوم جلوگیری می‌کند.
داروسازی هم از سیترات‌ها برای تأمین یون‌های کلسیم، آهن و منیزیم با فراهمی زیستی بالا بهره می‌برد؛ تری‌سدیم سیترات نیز ضدانعقاد رایج در کیسه‌های خون است. قرص‌های جوشان، پودر ORS و اسانس‌های محلول دارویی معمولاً با ترکیب اسید سیتریک و کربنات سدیم افشانندگی لازم را پیدا می‌کنند.
در شوینده‌ها و پاک‌کننده‌ها، سیترات به‌عنوان کلاته‌کنندۀ دوستدار محیط‌زیست جایگزین فسفات‌ها شده است؛ یون‌های سختی را مهار می‌کند و کارایی سورفکتانت را بالا می‌برد. بسیاری از ژل‌های رسوب‌بر حمام شش درصد محلول اسید سیتریک دارند که بدون سایش لکۀ آهکی را در خود حل می‌کنند.
صنعت آرایشی و بهداشتی نیز از این اسید به‌صورت AHA برای لایه‌برداری، تنظیم pH و تثبیت رنگ استفاده می‌کند؛ به‌طوری‌که شامپوهای کلاریفایر و کرم‌های پیلینگ نمونه‌های ملموس این کاربرد اسید سیتریک در این صنعت هستند. در متالورژی و پاسیوآسیون فولاد زنگ‌نزن، محلول ۵ درصد اسید سیتریک جایگزین اسید نیتریک میشود و بدون بخار سمی، لایۀ کرومی اکسید را بازتولید می‌کند.
این‌ها اصلی‌ترین کاربردهای اسید سیتریک خشک و اسید سیتریک آبدار در صنایع جهانی بودند؛ اما امروزه حتی در صنایع پیشرفته، سیترات‌ها در تولید آنتی‌باکتریال تیشو، سنتز نانوذرات فلزی و چاپ سه‌بعدی زیست‌پایه نقش کلیدی گرفته‌اند.
روش تولید اسید سیتریک خشک و آبدار
اگرچه بالاتر به‌طور مختصر درباره روش تولید اسید سیتریک حرف زدیم؛ اما اگر برای خرید اسید سیتریک خشک و آبدار نیاز به اطلاعات کاملتری دارید در تکمیل صحبت‌های قبلی باید بدانید که فرایند تخمیر عمیق با Aspergillus niger روی محیط گلوکز یا ملاس، قند را به سیتریک اسید تبدیل می‌کند. پساز پایان تخمیر، سلول‌ها فیلتر و pH با آهک به ۷ رسانده میشود تا کلسیم سیترات ته‌نشین شود. در مرحله شستوشو و فیلتراسیون دوم، رسوب خالص به دست می‌آید که با اسید سولفوریک ۳۰ درصد مجدداً به اسید سیتریک تبدیل میشود. تبلور در دمای زیر ۳۶ درجه سانتی‌گراد بلور مونوهیدرات فراهم می‌کند؛ برای گرید آنهیدروس، محلول داغ تا ۸۵ درجه سانتی‌گراد تغلیظ و بلورسازی انجام میشود، سپس خشک‌کن هوای داغ، رطوبت را زیر 0.3 درصد می‌آورد. تفاوت عملیاتی در همین مرحلۀ پایانی است و هر دو گرید از یک محلول مادر حاصل می‌شوند.
فواید و مزایای اسید سیتریک خشک و آبدار
گرید خشک به‌دلیل رطوبت ناچیز در فرمولاسیونهای پودری «سریع‌حل» مثل نوشیدنی‌های فوری، پودر بستنی و قرص‌های جوشان عملکرد بهتر دارد و احتمال ایجاد کلوخه در انبارش آن حداقل است. انحلال آن اندکی کندتر از مونوهیدرات اما حرارت‌زاست و رطوبت آزاد نمی‌کند. در مقابل، گرید آبدار که حلالیت بالاتر، طعم ترش ملایم‌تر و قیمت ارزان‌تر دارد؛ در نوشابه‌های قوطی و کنسرو اسیدیته را سریع تنظیم می‌کند و بخشی از آب بلوری آن در وزن فرمولی محاسبه میشود که برای استانداردهای برچسب‌زنی مفید است.
انتخاب بین اسید سیتریک خشک و آبدار
اگر خط تولید شما پودرهای خشک جریان‌آزاد، قرص فشرده یا نوشیدنی فوری است، آنهیدروس بهترین گزینه برایتان است؛ چون رطوبت کمتر از 0.3 درصد آن خطر کلوخه‌شدن را حذف می‌کند؛ اما برای محصولات مایع، شربت، نوشابه، مربا و سس که انحلال سریع و ترشی ملایم اهمیت دارد، مونوهیدرات مقرون‌به‌صرفه‌تر است. در فرمولاسیون‌هایی که کنترل دقیق آب حیاتی است، این تفاوت رطوبت ساختاری را نباید نادیده گرفت.
خرید اسید سیتریک
رز تجارت به‌عنوان واردکنندۀ مستقیم برندهای معتبر چینی و اروپایی، فروش اسید سیتریک آبدار و فروش اسید سیتریک خشک را در کیسه‌های چندلایۀ ۲۵ کیلوگرمی عرضه می‌کند. هر بچ با HPLC و آزمون فلزات سنگین مطابق FCC تأیید میشود و گزارش COA، SDS همراه محموله عرضه میشود. به‌غیر از این، شما برای خرید بوتیل گلایکول با بهترین کیفیت و خلوص و کف قیمت در بازار ایران در هر مقداری که بخواهید، می‌توانید روی رز تجارت حساب باز کنید!
خرید اسید سیتریک خشک
اسید سیتریک اینساین (Ensign) از تولیدات Weifang Ensign Company چین است و به دو صورت خشک و آبدار عرضه میشود. برای خرید عمده اسید سیتریک Ensign می‌توانید از طریق رز تجارت سمیر اقدام کنید.
خرید اسید سیتریک آبدار
این گرید به‌دلیل تقاضای بالای صنایع نوشیدنی همیشه موجود است؛ بنابراین به‌جز امکان خرید عمده اسید سیتریک، امکان تحویل «just-in-time» هم برای آن فراهم شده است تا فضای انبار مشتری اشغال نشود.
قیمت اسید سیتریک
طبق اطلاعات موجود در وب‌سایت chemanalyst.com در سه‌ماهۀ نخست ۲۰۲۵، قیمت فوب اروپای شمالی برای اسید سیتریک آنهیدروس به ۹۱۰ دلار بر تُن رسید؛ بازاری متعادل با نوسان کمتر از یک درصد. در چین، میانگین ژوئن ۲۰۲۳ برای مونوهیدرات گرید غذایی ۵۵۸۰ یوان و برای آنهیدروس گرید غذایی ۶۲۰۰ یوان در هر تُن ثبت شد. در کانادا قیمت مارس ۲۰۲۵ به اوج ۱۲۴۰ دلار بر تن افزایش یافت که منعکس‌کنندۀ هزینۀ ذرت و کرایۀ حمل بود.
قیمت اسید سیتریک خشک
در بازار ایران، اردیبهشت ۱۴۰۴، هر کیلو آنهیدروس برند TTCA بین ۸۳ تا ۹۰ هزار تومان معامله شد و برخی برندهای اقتصادی تا ۵۵ هزار تومان نیز عرضه شدند.
قیمت اسید سیتریک آبدار
گرید مونوهیدرات در همان بازۀ زمانی 90 تا 110 هزار تومان برای برندهای مختلف قیمت داشت که کمی بالاتر از سال گذشته بود؛ اما همیشه اسید سیتریک خشک (آنِهیدروس) هر برندی، ارزان‌تر از اسید سیتریک آبدار (مونوهیدرات) همان برند بوده است.
راهنمای خرید اسید سیتریک خشک و آبدار
پیش‌از ثبت سفارش، حتماً موارد زیر را بررسی کنید:
- خلوص ≥ ۹۹٫۵ درصد؛
- خاکستر ≤ ۰٫۰۵ درصد؛
- فلزات سنگین ≤ ۵ ppm؛
- رنگ محلول.
در نگهداری اسید سیتریک، دوری از رطوبت و دمای بالاتر از ۳۰ درجه سانتی‌گراد الزامی است؛ کیسۀ بازشدۀ اسید سیتریک خشک باید در ظرف پلی‌اتیلن دربسته همراه سیلیکاژل ذخیره شود. برای انتقال هوایی، خرید اسید سیتریک آنهیدروس به‌دلیل خطر کمتر «کیکی شدن» توصیه میشود.
فروش اسید سیتریک با بهترین قیمت و ارسال سریع
رز تجارت به‌عنوان واردکننده و تأمین‌کننده مواد اولیه شیمیایی، انواع اسید سیتریک برند اینساین را در انبار تهران موجود دارد؛ برای استعلام قیمت و ثبت سفارش می‌توان از طریق وب‌سایت رسمی، تماس تلفنی یا واتساپ اقدام کرد و جهت اطلاع از مشخصات فنی دقیق این محصولات می‌توان به استانداردهای BP، USP و FCC و اطلاعات فراهم‌شده توسط تولیدکنندگان مراجعه کرد؛ اما در مورد قیمت فروش اسید سیتریک توسط رز تجارت، باید بدانید که سیستم قیمت‌گذاری پویای ما متکی به شاخص هفتگی بازار جهانی و نرخ لحظه‌ای ارز است؛ بنابراین مطمئن هستید که پایین‌ترین قیمت روز را دریافت می‌کنید. با انتخاب اسید سیتریک از رز تجارت، فقط یک ماده اولیه نمی‌خرید، بلکه شبکه‌ای از کیفیت تضمین‌شده، مشاورۀ فنی و لجستیک سریع را به خط تولید خود اضافه می‌کنید. برای دریافت قیمت لحظه‌ای و شرایط پرداخت، کافی است با ما در ارتباط باشید.
سؤالات متداول
- چرا در برخی فرمولاسیونهای قرص جوشان، ترکیب اسید سیتریک آنهیدروس و سدیم بیکربنات توصیه میشود نه مونوهیدرات؟
رطوبت ساختاری مونوهیدرات میتواند واکنش جوشانی را طی ذخیرهسازی فعال کند و باعث متلاشیشدن قرص شود؛ درحالیکه آنهیدروس رطوبت افزودنی ندارد و عمر انبارداری محصول را افزایش میدهد.
- آیا اسید سیتریک برای تصفیۀ آب دیگ بخار مناسب است؟
بله؛ محلول ۵ تا ۱۰ درصد آن میتواند رسوبات آهکی و زنگ آهن را حل کند و پساز شستوشو با آب خنثی، خوردگی بهمراتب کمتری نسبت به اسیدکلریدریک بر جای میگذارد، بهویژه زمانی که تجهیزات استیل یا مس در مدار حضور دارند.
نقد و بررسی‌ها
پاکسازی فیلترهنوز بررسی‌ای ثبت نشده است.